Destekten yoksun kalma tazminatı

Destekten yoksun kalma tazminatı, trafik kazası veya başka bir haksız fiil sonucu hayatını kaybeden kişinin, hayatta kalsaydı düzenli olarak bakmaya devam edeceği yakınlarının uğradığı maddi kaybı karşılamak için ödenen bir tazminattır. Yani bu tazminat, ölen kişinin ailesine sağladığı maddi desteğin kaybolmasının telafisi niteliğindedir. Özellikle eş, çocuklar ve bazı durumlarda anne-baba bu tazminata hak kazanabilir. 

Bu tazminatın amacı, vefat eden kişinin geride bıraktığı aile fertlerinin yaşam standartlarının ani şekilde düşmesini engellemektir. Hesaplama yapılırken ölen kişinin yaşı, mesleği, kazanç durumu, destek süresi ve geride kalanların ihtiyaçları dikkate alınır. Böylece aile, ölüm nedeniyle uğradığı ekonomik zararı sigorta veya sorumlulardan talep edebilir. 

Bu tazminat, ölenin mirasçısı olmayan kişiler tarafından dahi talep edilebilir. Önemli olan, mirasçı olmak değil, ölen kişiden düzenli ve sürekli bir maddi destek aldığını veya gelecekte alacağının kuvvetle muhtemel olduğunu ispat etmektir. Bu nedenle, bu hak ölen kişiden mirasçılara geçen bir hak değil, ölüm olayıyla birlikte doğrudan destek görenin şahsında doğan "bağımsız ve asli" bir haktır.

Bu tazminatı talep edebilmek için "destek" kavramının içeriğini doğru anlamak gerekir. Destek, sadece para vermek değil, aynı zamanda düzenli olarak yapılan ayni (mal ile) yardımları veya hizmet yoluyla sağlanan katkıları da içerir. Yargıtay içtihatları, kimlerin destekten yoksun kalan sayılacağına dair geniş bir çerçeve çizmiştir.

1. Fiili Bakım ve Destek İlişkisi: En temel kriter, ölen kişi ile talepte bulunan arasında fiili bir bakım ve destek ilişkisinin var olmasıdır. Bu ilişkinin sürekli, düzenli ve karşılıksız olması aranır.
2. Varsayımsal (Farazi) Destek: Bazı durumlarda, ölüm anında fiilen bir destek olmasa bile, hayatın olağan akışına göre gelecekte destek sağlanacağının kuvvetle muhtemel olması yeterlidir.
   • Çocukların Anne ve Babalarından Desteği: En tipik örnektir. Henüz gelir getirmeyen bir çocuğun, gelecekte eğitim ve bakım masraflarının ebeveyni tarafından karşılanacağı varsayılır.
   • Anne ve Babanın Çocuklarından Desteği: Yargıtay, evladın büyüdüğünde anne ve babasına bakma potansiyelini bir "varsayımsal destek" olarak kabul eder. Özellikle ailenin sosyo-ekonomik durumu ve geleneksel aile yapısı bu kararda etkili olur.

Eş: Hayatta kalan eş, ölen eşinin gelirinden ve ev işlerine katkısından mahrum kaldığı için en doğal davacıdır. Eşin çalışıyor olması veya kendi gelirinin bulunması, bu hakkı ortadan kaldırmaz.

Çocuklar: Reşit olmayan veya eğitim hayatı devam eden çocuklar, babalarından veya annelerinden mahrum kaldıkları destek için tazminat talep edebilirler. Destek süresi genellikle çocuğun eğitimini tamamlayacağı varsayılan yaşa (örneğin, üniversite bitirme yaşı olan 22-25) kadar hesaplanır.

Anne ve Baba: Ölen çocuklarının ileride kendilerine bakacağı varsayımıyla tazminat talep edebilirler.

Nişanlı, Kardeş, Birlikte Yaşayan Partner: Bu kişilerin tazminat talep edebilmesi için, ölen kişiden düzenli ve sürekli maddi destek aldıklarını somut delillerle (banka dekontları, tanık beyanları vb.) ispat etmeleri gerekir.

Destekten yoksun kalma tazminatının hesaplanması, sigorta ve tazminat hukukunun en teknik ve karmaşık alanlarından biridir. Bu hesaplama, genellikle "aktüer bilirkişi" olarak adlandırılan uzmanlar tarafından, belirli varsayımlar ve teknik veriler kullanılarak yapılır.

Hesaplamada Dikkate Alınan Ana Değişkenler:

• Müteveffanın (Ölenin) Geliri:
  • Hesaplamanın başlangıç noktası, ölenin kaza tarihindeki net (ispatlanmış veya varsayımsal) yıllık geliridir. Bu gelir, maaş bordroları, vergi beyannameleri veya emsal ücret araştırmaları ile belirlenir.
  • Gelecekteki muhtemel gelir artışları (terfi, kıdem artışı vb.) da belirli bir oranda hesaba katılır.
• Pasif Dönem Geliri:
  • Ölen kişinin emekli olacağı varsayılan yaşa (genellikle 60-65) kadar olan "aktif çalışma dönemi" geliri ile emeklilik sonrası "pasif dönem" (emekli maaşı) geliri ayrı ayrı hesaplanır.
• Destek Payı Oranı:
  • Ölen kişi, gelirinin tamamını hak sahiplerine ayırmaz; bir kısmını kendi kişisel masrafları için kullanırdı. Bu nedenle, toplam gelirden ölenin kendi giderlerine ayrılacak pay düşülür. Geriye kalan kısım, destek görenlere (eş, çocuklar vb.) belirli oranlarda paylaştırılır. Bu oranlar, aile yapısına ve destek görenlerin sayısına göre değişir.
• Destek Süresi:
  • Tazminat, destekten mahrum kalınacak süre boyunca hesaplanır. Bu süre, destek gören her bir kişi için ayrı ayrı belirlenir. Örneğin, eş için muhtemel yaşam süresi, çocuklar için ise eğitimlerini tamamlayacakları yaş esas alınır.
• İskonto ve Kapitalizasyon:
  • Gelecekte yıllar boyunca ödenecek olan paranın, bugün peşin olarak ödenmesi nedeniyle bir "iskonto" (indirim) yapılır. Bu, paranın zaman değerini hesaba katmak için yapılan teknik bir işlemdir. Bilirkişiler, belirli teknik tablolar (TRH 2010 Yaşam Tablosu gibi) ve faiz oranları kullanarak gelecekteki toplam zararı bugünkü peşin değerine indirgerler.
• Kusur İndirimi:
  • Eğer ölen kişinin ölüm olayının meydana gelmesinde bir miktar kendi kusuru varsa (müterafik kusur), hesaplanan toplam tazminattan bu kusur oranı kadar indirim yapılır.

Dava, haksız fiili işleyen kişiye (örneğin, kazaya neden olan sürücü), aracın sahibine (ruhsat sahibi), aracın işletenine ve zorunlu mali sorumluluk sigortasını (Trafik Sigortası) yapan sigorta şirketine karşı birlikte açılabilir. İş kazalarında ise işverene ve ilgili sosyal güvenlik kurumuna karşı dava yöneltilir. 

Uyuşmazlığın niteliğine göre Asliye Hukuk Mahkemesi, Ticaret Mahkemesi veya İş Mahkemesi görevli olabilir. 

Haksız fiillerden kaynaklanan bu tazminat talebi için zamanaşımı süresi, ölümün ve tazminat yükümlüsünün öğrenildiği tarihten itibaren 2 yıl ve her halde olayın meydana geldiği tarihten itibaren 10 yıldır. Ancak, eylem aynı zamanda ceza kanununa göre daha uzun zamanaşımına tabi bir suç teşkil ediyorsa (örneğin, taksirle ölüme neden olma), ceza davası zamanaşımı süresi uygulanır ki bu süre genellikle daha uzundur (15 yıla kadar çıkabilir). 

Sonuç olarak, destekten yoksun kalma tazminatı, bir ölüm olayıyla sarsılan ailelerin ekonomik geleceklerini güvence altına almayı amaçlayan hayati bir hukuki mekanizmadır. Hesaplanmasının son derece teknik ve karmaşık olması, ispat edilmesi gereken birçok varsayımsal unsuru barındırması ve sorumluların belirlenmesindeki hukuki detaylar nedeniyle, bu tür bir davada sürecin başından itibaren tazminat hukuku alanında uzman bir avukattan profesyonel destek almak, hakların eksiksiz ve doğru bir şekilde korunması için vazgeçilmezdir.